“Wij vinden het allebei onzin dat we in Nederland zoveel Spa Blauw door de wc spoelen, dus daar wilden we al langere tijd iets mee. Bij ons vorige huis uit 1900 was dat op dat moment lastig in te passen”, vertellen Mark en Elvira Rotteveel aan de keukentafel.

“Toen we de kans kregen om een nieuw huis te laten bouwen zijn we ons erin gaan verdiepen en berekenden we dat we per jaar ongeveer 80 m3 regenwater van het dak konden gaan oogsten.”  Voor het gezin van vier staat dat ongeveer gelijk aan het jaarlijkse waterverbruik van toiletten, wasmachine en tuinkraan. Maar óók aan het waterverbruik van bad- en douchewater. “Dus toen dachten we: wat nu als we dat regenwater éérst inzetten voor douche en bad, en daarna nog een keer gebruiken voor de toiletten, wasmachine en tuin? Theoretisch zouden we dan 90 procent van ons drinkwaterverbruik kunnen besparen.”

Tienjarige pilot
Huizen waarin regenwater wordt gebruikt voor toiletspoeling, wasmachine en buitenkraan komen sinds het begin van deze eeuw steeds meer voor. Huishoudens die nog een stapje verder gaan door dit water (zelf) te zuiveren voor een tweede ronde, zijn schaars. Daarom besloten Mark en Elvira een tienjarige pilot op te zetten, in samenwerking met de gemeente Alphen aan den Rijn, provincie Zuid-Holland, het Hoogheemraadschap van Rijnland, drinkwaterbedrijf Oasen, en leveranciers van watertechnologie (Mijn Waterfabriek, Hydraloop en Hemelwatertechniek).

Sinds eind 2023 vangt het gezin regenwater van het dak op in een ondergrondse tank van 10 m3, die is ingegraven in de tuin. Dit regenwater wordt gezuiverd met een cascade van filters (een fijnmaasfilter, kaarsfilter, actiefkoolfilter en ultramembraanfilter) en een UV-lamp voor aanvullende desinfectie. Het gezuiverde regenwater stroomt als warm en koud water naar bad en douche, alle wastafels en het tuinkraantje.

Voorraad voor 50 dagen
Vervolgens stroomt het water van bad en douche na gebruik naar die kleine biologische zuivering in het halletje: de Hydraloop. Daarin wordt het grijswater gezuiverd door een combinatie van sedimentatie, een skimmer, dissolved air flotation (DAF), foam fractionation en een aerobe zuivering (moving bed bioreactor). Over die laatste drie stappen doet de Hydraloop zo’n 4,5 uur. Vervolgens passeert het gezuiverde water nog een UV-lamp voor desinfectie, en kan het water een tweede ronde mee in de toiletten en wasmachine. Alleen in de keuken is nog een kraan waar regulier drinkwater uit komt.

Met het systeem is het gezin voorzien van een watervoorraad voor zo’n 50 dagen zonder regen, wanneer men uitgaat van 128 liter verbruik per persoon per dag en een ‘oogst’ van 80 m3 regenwater op jaarbasis. Maar de werkelijke oogst verschilt natuurlijk per jaar. “Zo hebben we vorig jaar 85 procent drinkwater kunnen besparen [ten opzichte van een vierpersoonshuishouden zonder circulair watersysteem, red.] omdat het een heel nat jaar was, maar dit jaar is alweer compleet anders”, vertelt Mark.

“Van eind januari tot mei is het veelal droog geweest, en moest onze tank worden bijgevuld met drinkwater. Om een beeld te krijgen van hoeveel drinkwater je gemiddeld kan besparen moeten we naar een langere termijn van meerdere, meteorologisch verschillende jaren kijken. Ook hopen we te ontdekken of de waterkwaliteit zo stabiel blijft als hij nu is.”

Installatie van de regenwatertank in de achtertuin | Foto: Familie Rotteveel

Eigen risico
Waar de waterkwaliteit door drinkwaterbedrijven continu wordt gemeten, gebeurt dat bij de familie Rotteveel vier keer per jaar. In het kader van de pilot neemt Vitens monsters van het regenwater na de eerste zuivering. In alle analyses tot dusver voldoet het water aan de eisen van het Drinkwaterbesluit.

“Wat wij hier doen is allemaal achter de meter: we mogen hier, vrijwillig en op eigen risico, doen wat we willen”, aldus Elvira. “Eigenlijk moet er nog wel een sticker op de voordeur, dat mensen die hier op bezoek komen weten dat er bij ons geen normaal drinkwater uit de kranen komt, behalve in de keuken dan.”

Maar dat dit het geval is vertellen de Rotteveels ook zonder sticker op de voordeur maar al te graag aan iedereen die het horen wil. “Wij vertellen ons verhaal graag, omdat we willen laten zien dat dit wél kan. Deze pilot gaat niet alleen om óns huis: we willen dat dit groter wordt. Mark heeft er laatst bijvoorbeeld nog een praatje over gehouden op een symposium bij de TU Delft, en we hebben al onze buren geprobeerd te inspireren op een avond over het verduurzamen van je huis.”

Leidsche Rijn
Zo nu en dan komen ook overheden of projectontwikkelaars bij het gezin over de vloer, uit interesse om een watersysteem van het ‘type pilothuis’ op te schalen naar straat- of wijkniveau. “Wat mij wel tegenvalt is dat veel van die mensen nog steeds een beetje met ‘het Leidsche Rijn syndroom’ zitten”, aldus Mark.

In deze Utrechtse wijk kregen in 2001 ongeveer 200 mensen last van maagdarmklachten, toen het drinkwaternet er besmet raakte met ‘huishoudwater’. Oorzaak: een koppeling tussen het drinkwater- en huishoudwaternet die per ongeluk niet was verwijderd na de oplevering van het (voor die tijd innovatieve, circulaire) ‘huishoudwaternet’.

“Het is vervelend wat toen gebeurd is, maar we moeten daar niet aan blijven hangen”, stelt Mark. “Dat incident was het gevolg van een constructiefout, en met goede installatieprotocollen kunnen die voorkomen worden.”

Netheidscomplex
Ook in zijn werk als duurzaamheidsadviseur kan Mark zich soms verbazen over ‘achterhaalde’ gedachten. Zo stelt hij voor de verduurzaming van gebouwen zo nu en dan voor om regenwater te bufferen voor toiletspoeling. “Dan krijg je soms een jarennegentigvraag terug, of dat niet zou leiden tot aanslag en vies water in toiletten. Ten eerste is dat allang niet meer het geval, ten tweede hebben we echt een netheidscomplex. Waarom zou het erg zijn als het water in je wc net niet helemaal kraakhelder zou zijn?”

Het onderhoud van de waterzuivering doet de familie zelf. Maandelijks loopt Mark het filter in de regenwatertank na, en eens per jaar schrobt hij de wanden schoon. Van de waterzuiveringen moeten de actiefkoolfilters en UV-lampen eens per jaar worden vervangen, het kaarsfilter vier keer per jaar, en eens per jaar spoelt hij het ultramembraanfilter door. Alles bij elkaar kost het onderhoud het gezin zo’n 100 euro per jaar. De aanschaf van het totale systeem had een wat hoger prijskaartje: rond de 25.000 euro.

“En als je op zettingsgevoelige grond zit komen daar nog wat kosten bij. Onze regenwatertank moest onderheid worden om te voorkomen dat hij wegzakt wanneer hij vol zit, en verzwaard worden zodat hij niet opdrijft als hij leeg is. In totaal kostte het daarom zo’n 32.000 euro.”

Mensenwerk
Elvira: “Als je het niet breed hebt, snap ik heel goed dat je dat geld niet zomaar even kunt ophoesten. Maar heel veel mensen in Nederland hebben het heel goed. Alleen: zodra het om onze leefomgeving gaat, verwachten we dat de overheid alles voor ons regelt en betaalt. We zouden daar zelf best wat meer energie en geld in mogen steken, vind ik. En hoe meer mensen dit soort systemen gaan aanschaffen, hoe lager de verkoopprijs kan worden.”

Mark: “Het hoeft ook helemaal niet gelijk zoals wij het hier hebben, met én een regenwatersysteem én een grijswatersysteem. Als je één van beide zou toepassen is de investering vele malen lager en kan je al 40 procent op het drinkwaterverbruik besparen. Of zelfs al sluit je maar één wc aan op een regenwatertank, dan kun je zo al zo’n 28 procent besparen. Elke vorm van regenwateropslag heeft ook als voordeel dat je de riolering ontlast, waarmee je helpt om wateroverlast in je wijk te voorkomen.”

In het kader van de pilot betaalde het gezin ongeveer 30 procent van de kosten zelf, en droegen de provincie, gemeente, hoogheemraadschap en leveranciers de rest. “Maar ook voor reguliere particuliere initiatieven die geen pilot als de onze zijn, bieden provincies en gemeenten veel subsidies voor klimaatadaptatie aan. Dat bespaart je echt veel geld”, aldus Mark.

Door hoeveel papierwerk moest het echtpaar zich worstelen om deze pilot op poten te krijgen? “Dat ging eigenlijk vrij snel! Binnen een jaar was alles rond. Het scheelde dat ons systeem op geen enkele manier vergunningplichtig was, dus we hebben ook geen juridische procedures hoeven doorlopen”, vertelt Mark. “En we hadden denk ik geluk dat het hoogheemraadschap en de provincie enthousiast waren”, vult Elvira aan. “Ook hebben we denk ik mazzel gehad met onze contactpersoon van de gemeente. Die is retorisch sterk, en krijgt gewoon dingen voor elkaar. Het blijft uiteindelijk mensenwerk: volgens mij staat of valt het daar soms bij.”

Bouwbesluit
Graag zouden de Rotteveels het ‘waterzuinig wonen’ op grotere schaal tot bloei zien komen. Hierbij helpt het volgens het tweetal niet dat Nederlandse wet- en regelgeving nog niet aanspoort tot circulair watergebruik bij nieuwbouw- en renovatieprojecten, en dat er weinig economische prikkels zijn die waterzuinig wonen aantrekkelijk maken. “Volgens mij is het beleid van Mona Keijzer [demissionair minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, red.] momenteel juist vooral gericht op sneller bouwen met minder regels, in het kader van het STOER-programma”, aldus Elvira.

Mark: “Begin gewoon eens met in het Bouwbesluit vast te leggen dat bij nieuwbouw een gescheiden leidingsysteem moet worden aangelegd. Dat is een relatief kleine aanpassing. Leg een waterleidinkje extra aan, en dan is een nieuw huis alvast voorbereid op de toekomst. Op het moment dat een huis er al staat, is dat achteraf veel moeilijker te realiseren.”

Voorlopig zal het huis van de Rotteveels nog een relatieve zeldzaamheid zijn. “Waar ik eigenlijk nog het meest trots op ben”, concludeert Elvira, “is dat al die partijen door onze pilot 10 jaar met elkaar in contact moeten blijven over dit onderwerp. Door ons huis is er aanleiding om met elkaar te praten over circulair watergebruik in huishoudens, en blijft het onderwerp leven.”