Het IJsselmeergebied
De verwarming van ruim zeshonderd huurders in Amsterdam-Noord komt straks mogelijk uit het riool. Een gek idee? Ad Jongen, huurder in een van de wooncomplexen die woningcorporatie Lieven de Key op het oog heeft voor deze Amsterdamse primeur, vindt van niet. Het kan hem eigenlijk niet schelen waar zijn warmte vandaan komt, zegt Jongen. “Als je had gezegd dat het van de maan komt, had ik het ook goed gevonden.”

De woningcorporatie zal het eerst nog eens goed moeten uitleggen in een bewonersvergadering, zegt Jongen namens een groep huurders die al wel betrokken zijn, maar als hij zijn oor te luister legt in het seniorencomplex vlak bij winkelcentrum Buikslotermeerplein stuit het niemand tegen de borst als hun warmte even verderop in Noord door gootsteen of toilet is gespoeld. “Dat zal de bewoners hier worst ­wezen.”

Want dat is het idee: voor ruim zeshonderd seniorenappartementen en studentenwoningen in Buikslotermeer-Noord mikt Lieven de Key op riothermie, warmte opgewekt uit het riool. Deze buurt is strategisch gelegen langs een hoofdleiding in het rioolnetwerk waar het afvalwater uit de hele oostelijke helft van Amsterdam-Noord langskomt. Het plan is om de warmte uit het riool te winnen door een ondergrondse bypass met een warmtewisselaar in het groen langs de Nieuwe Leeuwarderweg.

Van 15 naar 70 graden Celsius
Netwerkbedrijf Firan kan voor de buurt een bronnet aanleggen, een klein warmtenet waar de temperatuur gemiddeld zo’n 15 graden Celsius is. In de wooncomplexen krikt een grote warmtepomp de temperatuur op naar zo’n 70 graden. Dat moet genoeg zijn voor zowel de verwarming als het warme water uit kraan of douche.

Op termijn wordt het wellicht zelfs mogelijk om 1650 woningen te verwarmen vanuit het bronnet. In het riool zit genoeg warmte en in de buurt zijn nog wat meer wooncomplexen die geschikt lijken. De gemeenteraad ging vorige maand akkoord met een subsidie van ruim een miljoen euro en ook wethouder Zita Pels (Duurzaamheid) is alvast enthousiast. “Deze nieuwe, duurzame en collectieve warmtevoorziening kan op veel plekken in de stad worden gebruikt.”

In theorie kan maar liefst 8 procent van Amsterdam worden verwarmd vanuit het riool, volgens Waternet. In de praktijk zal het minder zijn, zegt Harry de Brauw van Waternet. Er zijn zeker meer vertakkingen van het riool geschikt voor riothermie, maar per buurt moet worden bekeken of de woningen zich daar ook voor lenen. Goed geïsoleerde nieuwbouw is nog het geschiktst. “Hoe beter geïsoleerd, hoe efficiënter het is.”

Geschiktst voor goed geïsoleerde nieuwbouw
Hoe dan ook wordt met de warmte uit het riool veel energie bespaard. In het Amsterdamse riool kan de temperatuur in de zomer oplopen tot 23 of zelfs 25 graden. In de winter is het er 10 tot 12 graden, weet De Brauw. “Een mooie basistemperatuur,” zegt hij. “Een relatief warme bron het hele jaar door.” Met deze temperaturen hoeft een warmtepomp veel minder hard te werken dan wanneer de buitenlucht of het oppervlaktewater het uitgangspunt is. “Het oppervlaktewater is in de winter maar een graad of 6. En bij ijsvorming zelfs maar 2 of 3.”

Riothermie wordt normaliter toegepast in goed geïsoleerde, relatief nieuwe woningen die – via vloerverwarming bijvoorbeeld – genoeg hebben aan water van 30° Celsius. Die vlieger gaat niet op voor de studentenwoningen en de seniorenflats in Noord. Die zijn al een halve eeuw oud. Lieven de Key komt daarom met nieuwe isolatie op het dak en – bij de studentenkamers – waarschijnlijk nieuwe kozijnen. Er worden kieren gedicht en bij woningen boven een berging worden maatregelen getroffen tegen tocht aan de onderkant. “Het energieverbruik zal behoorlijk dalen,” zegt Rienk Postuma van Lieven de Key.Het voordeel van bestaande flats is dan weer dat ze al een collectieve verwarmingsketel hebben. Die kan de eerste jaren nog van pas komen wanneer het innovatieve systeem tegen kinderziektes aanloopt. “Die zekerheid mogen bewoners in een seniorenflat verwachten,” vindt huurder Jongen.

Niet gekoppeld aan de gasprijs

Verder kan het bronnet geleidelijk worden uitgebreid. Om genoeg warmte uit het riool te halen voor 1650 woningen moet eerst nog een ondergrondse warmte-koudeopslag worden aangelegd, maar die dure investering kan wachten tot blijkt dat de verwarming op riothermie bevalt.

Een andere troef is dat de kosten voor verwarming straks niet gekoppeld zijn aan de gasprijs. Dat is een teer punt in andere woningen die gelden als ‘gasloos’ omdat ze een aansluiting hebben op een warmtenet van Vattenfall, Eneco of Eteck. Toen de gasprijs vorig jaar torenhoog werd, zagen veel bewoners hun energierekening hier snel oplopen omdat hun warmte vooralsnog óók wordt opgewekt met aardgas. Bij dit riothermiealternatief is de prijs alleen afhankelijk van het eigen systeem. Daar komt nog wel elektriciteit bij voor de warmtepomp, maar die kosten worden deels gedekt door de daken vol te leggen met zonnepanelen.

“Wij denken dat we een goed verhaal hebben,” zegt Postuma. “Bij vergelijkbaar gebruik zal het energieverbruik afnemen.” Later dit jaar besluit Lieven de Key over de aanleg van het systeem. Die is bovendien afhankelijk van de huurders. Bij een stemming zal 70 procent van de huurders het ermee eens moeten zijn en anders gaat het niet door.

Kookplaat en pannenset

Daar doemt nog wel een mogelijk struikelblok op, weet Jongen. Onder huurders van de ouderenwoningen is bezorgdheid over de isolatie. Volstaat die wel als het dubbelglas stamt uit de jaren tachtig? “Als de woning niet goed geïsoleerd is, gooi je de warmte door het raam naar buiten.” Verder koken sommige huurders nog op gas en ze vrezen nieuwe pannen te moeten kopen als ze straks alleen nog elektrisch kunnen koken.

Lieven de Key regelt voor alle huurders een elektrische kookplaat en een pannenset, zegt een woordvoerder. De bezorgdheid over de ramen kan de woningcorporatie niet helemaal wegnemen. “Na gedetailleerd onderzoek bleek dat er meer warmte verloren gaat door de kieren rond balkondeuren, kozijnen en zelfs onder de vensterbank. Daarom hebben we besloten om het dichten van de kieren prioriteit te geven. Dat zorgt voor meer energiebesparing dan het vervangen van de dubbele beglazing.”