Terugblik
Noorderkwartier in de actiestand
“Jullie zitten hier in het rode pluche, maar laat dat geen reden zijn om onderuit te zakken. Vandaag is actie vereist!” Met die openingsboodschap zet dagvoorzitter Niels Houtepen de toon tijdens het symposium Ruimtelijke adaptatie - Van denken naar doen op 31 mei in het Cool Theater in Heerhugowaard. Ruim 200 bestuurders, beleidsmakers, wetenschappers en andere betrokkenen doen hier inspiratie op om hun ruimtelijke ambities om te zetten in daden.
De laatste jaren zijn weersextremen bijna aan de orde van de dag. Is het niet bloedheet of kurkdroog, dan valt er wel een recordhoeveelheid neerslag. Zo dringen de gevolgen van klimaatverandering zich steeds nadrukkelijker op. Het besef dringt door dat er echt een tandje bij moet om onze leefomgeving hierop in te richten. We hebben de kennis, de technologie en de visie; wat nu nodig is, is daadkracht. Niet blijven hangen in plannenmakerij, maar de handen uit de mouwen. Met het symposium willen de organisatoren van Samen Blauw Groen hier handvatten voor geven. Én de verbinding versterken tussen iedereen in Noorderkwartier die zich met klimaatadaptatie bezighoudt, om ook op die manier de actiestand een boost te geven.
Als het érgens lukt …
Er is dan ook veel ruimte in het rijk gevulde event ingebouwd om te netwerken. Te beginnen met een uitgebreide lunch in de foyer, met liefde bereid en geserveerd. Een prima bodem voor het plenaire deel dat om 13.00 uur van start gaat in de zaal met een voordracht van deltacommissaris Co Verdaas. Hij laat zien hoe de afgelopen anderhalve eeuw de druk op de ruimte in Nederland bijna exponentieel is toegenomen. Zo hoog dat bij ruimtelijke inrichting per definitie keuzes gemaakt moeten worden. Daarbij is het cruciaal dat water en bodem sturend als principe echt het vertrekpunt wordt, betoogt hij. Welke andere belangen ook op tafel liggen. “We kunnen ons niet meer veroorloven om overal een beetje klimaatadaptatie toe te voegen. Klimaatrobuustheid is een randvoorwaarde. Als we hier nu niet in investeren, krijgen we later de rekening gepresenteerd.” Maar hij sluit optimistisch af: “Wij zijn erin geslaagd een van de meest welvarende samenlevingen op te bouwen in een gebied dat voor een derde onder de zeespiegel ligt. Nederland geldt ook nog steeds als de veiligste delta ter wereld. Als het ergens gaat lukken, dan is het hier.”
Hoe kenbaar is het watersysteem?
Dit neemt niet weg dat er haast geboden is. En dat is een grote uitdaging, houdt Jaap Kwadijk het publiek voor. Als tweede keynotespeaker duikt ook deze hoogleraar hydrologie de geschiedenis in om licht op de toekomst te werpen. Hij schetst via slootjes, molens en droogmalerijen hoe we ons in Nederland eeuwenlang succesvol hebben aangepast aan veranderende omstandigheden. Maar hij wijst ook op de verraderlijke awareness gap in ons denken over waterbeheer die zich in het kielzog daarvan heeft ontwikkeld. Zo geloven we ten onrechte dat het watersysteem kenbaar is, dat onze dijken onder alle omstandigheden voldoende beschermingsniveau bieden en dat er altijd genoeg water beschikbaar is. Terwijl alleen al schattingen van experts over hoe frequent extreme buien als in 2021 voorkomen, variëren van eens in de 400 tot 10.000 jaar.
Lange aanlooptijd
Nog onvoorspelbaarder is de zeespiegelstijging, vertelt Jaap. Met als grootste reële risico op korte termijn – nog deze eeuw - dat instabiele ijskappen van Antarctica losraken en smelten. In dat geval is een stijging tot 12 meter te verwachten en moet er dus in korte tijd heel veel gebeuren. “Dat maakt onrustig, want grootschalige interventies in Nederland hebben een lange aanlooptijd. Zo is over de Deltawerken 43 jaar gepraat voordat de eerste schop in de grond ging en is het hoogwaterbeschermingsprogramma al bijna 23 jaar onderweg.” Jaap geeft toe dat hij dan ook minder hoopvol gestemd is dan de deltacommissaris. “Technisch kunnen we veel aan. Maar ik zie ook dat het heel moeilijk is om zaken in gang te zetten. Ik zou de bestuurders op het hart willen drukken om er geen watercrisis van te maken.”
Beïnvloeding in de praktijk
Veel gelegenheid om hierop te reflecteren krijgt het publiek vooralsnog niet, want Niels Houtepen verschijnt weer op het podium om – zoals hij zegt - in het hoofd van de toehoorders te kruipen. Hij is namelijk niet alleen dagvoorzitter maar ook illusionist. “Ik zit dus bij dezelfde branchevereniging als u”, vertelt hij. “Die van de beïnvloeders.” Waarop hij enkele verbluffende staaltjes van beïnvloeding laat zien. Hoe je een ander kunt sturen in zijn of haar keuze bijvoorbeeld. Of ervan overtuigt dat je ze met een veer hebt aangetikt terwijl dit niet zo is. Hij blijkt zelfs gedachten te kunnen lezen. Hoe wist hij anders precies welke antwoorden willekeurige bezoekers op zijn vragen zouden geven? In de pauze die op dit optreden volgt, wordt hier nog druk over gespeculeerd. 
Mini-excursie
Daarna is het tijd voor het echte werk. In workshops gaan deelnemers zelf met actuele vraagstukken én oplossingen aan de slag. In de ene sessie ontdekken ze bijvoorbeeld hoe ontwerpend onderzoek kan helpen keuzes te maken rondom extreme klimaatscenario’s. In de andere welke mogelijkheden natuurlijke klimaatadaptatie biedt. Of wat voor stappen ze aan de hand van de menukaart hittestress kunnen zetten om als gemeente of waterschap ‘hitteproof’ te worden. Bijzonder leerzaam is ook de mini-excursie in de directe omgeving van het theater, waar de gemeente Dijk en Waard allerlei klimaatadaptieve maatregelen heeft genomen die de omgeving meteen een stuk aantrekkelijker maken. Uitvoerders geven op vijf locaties tekst en uitleg. Daarbij blijkt dat de praktijk vaak weerbarstiger is dan het ontwerp: water blijft langer in een wadi staan dan is berekend, onder de balkons van een flat blijkt niet elk gewas tot bloei te komen, de maaimachines van beheer kunnen niet tot de rand van het gras komen. Maar het mooie is dat dit veel voortschrijdend inzicht oplevert – anders dan niets doen. En uiteindelijk betere oplossingen.
Klimaatdokter geeft raad
De tweede ronde workshops is al net zo inspirerend. Hierin gaat het onder meer over hoe je de Landelijke Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving effectief kunt toepassen, en over waterkwaliteit en klimaatadaptatie: wat zijn cruciale bouwstenen? Ondertussen vieren deelnemers aan het Foutenfestival in besloten kring fouten gevierd als mogelijkheden voor groei. En gaan aardig wat deelnemers op spreekuur bij de Klimaatdokters Koos, André en Jacobje om hun eigen klimaatvragen voor te leggen. Grote vragen zoals: hoe zorgen we dat goede oplossingen van pilot naar mainstream komen, of welke risico’s willen we met klimaatadaptatie afdekken en welke restrisico’s vinden we acceptabel? Maar ook heel praktische, zoals: leuk, al dat groen, maar je krijgt er een hele dierentuin aan beestjes bij. Hoe gaan we daarmee om? Waarop Jacobje een lading tuintips meegeeft om thuis meteen mee aan de slag te gaan.
In één woord
Verrijkt met nieuwe kennis, aanstekelijke voorbeelden en praktische handvatten treffen de deelnemers elkaar weer in de grote zaal. Waar Niels Houtepen naar de afronding toewerkt met een kleine rondvraag: hoe zou je deze middag in één woord samenvatten? “Durf”, zegt de eerste, waarna anderen “Lef”, “Hoop”, “Verbinden” en “Doen!” aan het rijtje toevoegen. Letterlijk de woorden op de A4’tjes die hij vervolgens uit het kistje tovert dat al de hele tijd afgesloten op het podium staat. Woorden bovendien die een breed gedragen indruk van de middag weergeven, afgaand op de reacties tijdens de geanimeerde borrel waarmee het symposium eindigt. Hier werd verbinden alvast in de praktijk gebracht – een belangrijke stap naar lef en doen.